اسکریپت چیست و چه کاربردی در برنامه‌نویسی دارد؟

برنامه‌های ساده و کوتاهی که برای خودکارسازی انجام برخی از وظایف نوشته می‌شود در دنیای برنامه نویسی اسکریپت نام دارد. برخلاف برنامه‌های بزرگ و پیچیده، با این ابزار اغلب به‌سرعت نوشته و اجرا می‌شوند و نیازی به کامپایل ندارند. اسکریپت‌ها در زمینه‌های مختلفی مانند وب، سیستم‌عامل‌ها، پردازش داده‌ها یا اتوماسیون وظایف کاربردی هستند.اگر با آموزش برنامه نویسی آشنایی داشته باشید، احتمالاً با اسکریپت‌نویسی نیز برخورد کرده‌اید. در ادامه این مقاله از مجله سبزلرن قصد داریم شما را با جزئیات بیشتری در مورد این‌ آشنا کنیم که اسکریپت یعنی چی و کاربردهای آن چیست.

کد اسکریپت چیست؟

کد اسکریپت (script) مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها یا فرمان‌هایی است که به زبان‌های اسکریپت‌نویسی مانند JavaScript، Python، Perl یا Bash نوشته می‌شود و معمولا توسط یک مفسر به‌جای پردازنده اجرا می‌شود. این کدها برای خودکارسازی وظایف، ایجاد تعامل در صفحات وب، پردازش داده‌ها یا کنترل عملکرد سیستم‌عامل استفاده می‌شوند. برخلاف زبان‌های کامپایل‌شونده مثل C یا ++C ، اسکریپت نویسی ساده‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود، اما اجرای اسکریپت‌ها ممکن است کمی کندتر باشد چون هر خط از کد در لحظه تفسیر می‌شود.

نمونه اسکریپت نویسی

در ادامه یک مثال ساده از اسکریپت پایتون آورده شده که از یک پوشه نسخه پشتیبان می‌گیرد و آن را به‌صورت فایل ZIP ذخیره می‌کند:

import os
import zipfile
import datetime
# مسیر پوشه‌ای که می‌خواهیم از آن بکاپ بگیریم
source_folder = 'my_folder'
# نام فایل بکاپ همراه با تاریخ
backup_name =f"backup_{datetime.datetime.now().strftime('%Y-%m-%d_%H-%M-%S')}.zip"
# ایجاد فایل ZIP
with zipfile.ZipFile(backup_name, 'w') as backup_zip:
for foldername, subfolders, filenames in os.walk(source_folder):
for filename in filenames:
filepath = os.path.join(foldername, filename)
backup_zip.write(filepath)
print (f"Backup created: {backup_name}")

این اسکریپت، پوشه‌ای به نام my_folder را پیمایش کرده و همه فایل‌های آن را در یک فایل ZIP با نامی بر اساس تاریخ فعلی ذخیره می‌کند.

مهم‌ترین کاربردهای اسکریپت نویسی

اگر می‌خواهید مراحل تکراری و وقت‌گیر را در برنامه‌نویسی خودکار کنید، باید برای صرفه‌جویی در زمان به‌سراغ اسکریپت نویسی بروید. کسانی‌که نمی‌دانند اسکریپت نویسی چیست نمی‌توانند به سرعت ساده‌سازی فرآیندهای پیچیده را انجام دهند و خطاهای انسانی در کدنویسی آن‌ها افزایش می‌یابد. نوشتن script کاربردهای فراوان و متنوعی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• اتوماسیون وظایف تکراری: اسکریپت‌ها برای خودکارسازی کارهایی مانند پشتیبان‌گیری، انتقال فایل، نصب نرم‌افزار، یا مدیریت سیستم بسیار مفید هستند.
• مدیریت سیستم و شبکه: مدیران سیستم از اسکریپت‌های”Bash”، “PowerShell” برای مدیریت کاربران، نظارت بر منابع و اجرای خودکار دستورات نیز استفاده می‌کنند.
• تحلیل داده و یادگیری ماشین: زبان‌هایی از قبیل پایتون با کتابخانه‌هایی مانند “Pandas” و “NumPy” برای پردازش، تجزیه‌وتحلیل داده و اجرای مدل‌های یادگیری ماشین بسیار محبوب هستند.
• تست نرم‌افزار: اسکریپت‌ها برای انجام تست‌های خودکار (Automated Testing) در فرآیند توسعه نرم‌افزار به‌کار می‌روند تا عملکرد، امنیت یا رابط کاربری برنامه‌ها بررسی شود.
• برنامه‌نویسی بازی و چندرسانه‌ای: معمولا در موتورهای بازی‌سازی مانند “Unity” یا “Unreal”، از انواع script برای کنترل رفتار کاراکترها، مدیریت صدا و تصویر و تعاملات کاربر استفاده می‌شود.

تفاوت زبان‌های برنامه نویسی و زبان‌های اسکریپت نویسی چیست؟

کد نویسی را می‌توانید با زبان‌های اسکریپت ‌نویسی یا برنامه‌نویسی انجام دهید، اما تفاوت اصلی آن‌ها در نحوه اجرا و هدف استفاده است. زبان‌های برنامه‌نویسی مانند C یا C++ معمولا کامپایل می‌شوند، یعنی ابتدا به زبان ماشین ترجمه شده و سپس اجرا می‌شوند. اما در زبان‌های مخصوص نوشتن اسکریپت مانند JavaScript یا Python کدها به‌صورت مستقیم و خط به خط توسط یک مفسر اجرا می‌شوند.

همچنین از لحاظ کاربرد script برای توسعه سریع و انجام وظایف ساده‌تر یا تعاملی به کار می‌رود، اما زبان‌های برنامه‌نویسی برای ساخت برنامه‌های بزرگ، پیچیده و کارایی‌محور مناسب هستند. اسکریپت‌ها به دلیل عدم نیاز به مرحله ساخت (Build) سریع‌تر توسعه می‌یابند، اما سرعت اجرای پایین‌تری نسبت به برنامه‌های کامپایل‌شده دارند.

انواع زبان های اسکریپت نویسی

حالا که با مفهوم و معنی script آشنا شدیم، باید بدانید که زبان‌های اسکریپت‌نویسی به دو دسته سمت سرور و سمت کاربر تقسیم می‌شوند. زبان‌های سمت سرور مانند PHP روی سرور اجرا می‌شوند و برای مدیریت داده‌ها و منطق برنامه کاربرد دارند. زبان‌های سمت کاربر مانند “JavaScript” اما در مرورگر اجرا می‌شوند و برای تعامل مستقیم با کاربر و نمایش محتوا هستند.

زبان اسکریپت نویسی سمت سرور(Server Side)

این زبان‌ها روی سرور اجرا می‌شوند و مسئول پردازش داده‌ها، مدیریت پایگاه داده، و تولید محتوای داینامیک برای ارسال به مرورگر کاربر هستند. برخی از زبان‌های معروف سمت سرور عبارتند از:

• PHP: یکی از محبوب‌ترین زبان‌ها برای توسعه وب سمت سرور
• Python: با فریم‌ورک‌هایی مانند Django و Flask برای توسعه وب
• Ruby: با فریم‌ورک Ruby on Rails برای توسعه برنامه‌های وب
• js (JavaScript): اجرای جاوااسکریپت روی سرور با سرعت بالا
• Perl: برای پردازش متن و مدیریت سیستم در وب
• NET (C#): فریم‌ورک مایکروسافت برای توسعه وب سمت سرور

زبان‌های اسکریپت‌نویسی سمت کاربر (Client Side)

این زبان‌ها در مرورگر کاربر اجرا می‌شوند و مسئول ایجاد تعامل، نمایش محتوا و واکنش به رفتار کاربر هستند. مهم‌ترین زبان‌های اسکریپت‌نویسی سمت کاربر عبارت‌اند از:

• JavaScript: زبان اصلی و استاندارد برای اسکریپت‌نویسی در مرورگرها که امکان ایجاد صفحات وب پویا و تعاملی را فراهم می‌کند.
• jQuery: یک کتابخانه‌ی سبک و سریع جاوااسکریپت است که برای ساده‌سازی کدنویسی HTML، مدیریت رویدادها، انیمیشن‌ها و تعامل با AJAX استفاده می‌شود.
• VBScript: زبان مایکروسافت که در گذشته در مرورگر Internet Explorer کاربرد داشت اما امروزه کمتر استفاده می‌شود.

مقایسه مزایا و معایب اسکریپت‌ها

توسعه وب یا اپلیکیشن‌ها با اسکریپت نویسی به‌سرعت انجام می‌شود، اما زمان لازم برای اجرای این کدها زیاد است. دانستن مزایا و معایب اسکریپت‌ها به ما کمک می‌کند تا زبان مناسب را برای پروژه انتخاب کنیم، محدودیت‌های آن‌ها را بشناسیم و عملکرد بهتری در توسعه نرم‌افزار ارائه دهیم همچنین این شناخت باعث صرفه‌جویی در زمان و منابع شده و از بروز خطاهای اجرایی جلوگیری می‌کند.

جمع‌بندی

در سال‌های اخیر، به دلیل سادگی، متن‌باز بودن و قابلیت ویرایش آسان، تقاضا برای یادگیری زبان‌های اسکریپت‌نویسی افزایش یافته و این زبان‌ها به گزینه‌ای مناسب برای مبتدیان تبدیل شده‌اند تا بتوانند کارهای بزرگ انجام دهند. اگر علاقه‌مند به یادگیری زبان‌های اسکریپتی هستید، می‌توانید از دوره‌های جامع و پروژه‌محور سبزلرن استفاده کنید که با آموزش‌های کاربردی، مسیر یادگیری را برای شما ساده و کاربردی می‌کنند.